බුකර් දිනූ සමන්තා හාවී
වසරක් පාසා, ‘ද බුකර්’ (The Booker) සම්මානය පිරිනැ‍මෙන්නේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් ලියා බ්‍රිතාන්‍යයේ සහ අයර්ලන්තයේ ප්‍රකාශයට පත් කෙරෙන හොඳම නවකතාවටය. ජයග්‍රාහී ලේඛකයාට හෝ ලේඛිකාවට තෑගි වශයෙන් පවුම් 50,000 ක මුදලක් (ශ්‍රී ලංකා රුපියල් 20,465,650 ක් පමණ) ද සමඟ සම්මානයක් හා සහතික පත්‍රයක්ද හිමිවෙයි.
බුකර් සම්මාන ප්‍රදානය ආරම්භ වූයේ මීට වසර 55 කට පෙර, 1969 වසරේදීය. එදා මෙදා තෙක් සම්මානයට පාත්‍ර වූ සාහිත්‍යධරයන් අතරේ, වී. එස්. නායිපෝල්, කාසූ ඉෂිගුරෝ, සල්මන් රෂ්ඩි, මාගරට් ඇට්වුඩ්, ඉයන් මැක්එවන්, හිලරි මැන්ටෙල්, ඩග්ලස් ස්ටුවර්ට්, අරුන්දතී රෝයි සහ අරවින්ද් ආදිගා පමණක් නොව ශ්‍රී ලාංකික ලේඛකයකු ද වන මයිකල් ඔන්ඩච්චි පවා සිටිති. එපමණක් නොවෙයි; 2022 වසරේ දී ‘ද බුකර්’ සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබුවේ, ශ්‍රී ලාංකික ලේඛක ෂෙහාන් කරුණාතිලකගේ ‘ද සෙවන් මූන්ස් ඔෆ් මාලි අල්මේදා’ නවකතාවය. 1992 වසරේදී මයිකල් ඔන්ඩච්චි විසින් රචිත ‘ද ඉංග්‍ලිස් පේෂන්ට්’ කෘතියට ‘ද බුකර්’ සම්මානය හිමිවීමෙන් පසු, ශ්‍රී ලාංකික ලේඛකයකුට බුකර් සම්මානය හිමිවුණු දෙවැනි අවස්ථාව මෙයයි.
ආරම්භයේ දී ‘ද බුකර්’ සම්මානය සඳහා ඇතුළත් කර ගැනුණේ, බ්‍රිතාන්‍ය, අයර්ලන්තය, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය සහ සිම්බාබ්වේ යන රටවල ලේඛකයින්ගේ පමණක් වූ අතර, 2014 දී එහි නීතිරීති වෙනස් කෙරුණි. ඒ අනුව බ්‍රිතාන්‍යයේ හෝ අයර්ලන්තයේ පළ කෙරෙන, ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පොත් ලියන සියලුම කතුවරුන්ට එය විවෘත කරනු ලැබුණි. මෙම 2024 වසරේ, බුකර් සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබුවේ, බ්‍රිතාන්‍ය ලේඛිකාවක වන සමන්තා හාවීය. ඒ, ඇය විසින් රචිත ‘ඕබිටර්’ නවකතාව වෙනුවෙනි.
බුකර් සම්මානය පිරිනැමීම ආරම්භ කර වසර 55 ක් සපිරෙන මෙම වසරේ, වැඩිම කාන්තා ලේඛිකාවන් පිරිසක් සම්මානයට අයැදුම් කර තිබුණි. අවසන් වටයට තේරුණු නවකතා හයෙන් පහක්ම රචනා කර තිබුණේ රටවල් පහක් නියෝජනය කළ ලේඛිකාවන් වීම විශේෂත්වයකි. ඒ අතරින් පළමු වරට අයර්ලන්තය නියෝජනය කළ නවකතාවක් ද විය. ‘ඕබිටර්’ නවකතාව වෙනුවෙන් සමන්තා හාවීට පවුම් 50,000 ක මුදල හිමිවෙද්දී අවසන් වටයට තේරුණු සෙසු නවකතා වෙනුවෙන් පවුම් 2,500 බැගින් තෑගි මුදල් පිරිනැමුණි. ඒ, පසුගිය නොවැම්බර් 12 වැනිදා ලන්ඩන් නුවර ඕල්ඩ් බිලින්ග්ස්ගේට්හිදීය.
‘ඕබිටර්’ නවකතාව, එක්තරා ආකාරයක විද්‍යා ප්‍රබන්ධයකි. ඊට පාදක වන්නේ පෘථිවි කක්ෂයේ ඉහළින් රඳවා ඇති ජාත්‍යන්තර අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ රැඳී සිටින ගගනගාමීන් පිරිසක් සහ ඔවුන්ගේ අත්දැකීම්ය. ඒ අනුව, අභ්‍යවකාශය හා සම්බන්ධ වූ නවකතාවක් බුකර් සම්මානයෙන් පිදුම් ලැබූ පළමු අවස්ථාව මෙය වෙයි. මහා බ්‍රිතාන්‍යයේ වේගයෙන් අලෙවියක් පෙන්නුම් කළ ජනප්‍රිය නවකතාවක් ලෙස ද ‘ඕබිටර්’ සැලකෙයි. ‘ඕබිටර්’ නවකතාවේ ප්‍රධාන චරිත වන්නේ, ජාත්‍යන්තර අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ රැඳී සිටින ගගනගාමීන්ය. රෝමන්, ඇන්ටොන්, චේයි, පියෙට්‍රෝ, ෂෝන් සහ නෙල් යනු සමන්තා විසින් පණ දෙනු ලැබූ එම ගගනගාමීන් හය දෙනාය.
රෝමන් රුසියානු අජටාකාශගාමියෙකි. ඔහු ජාත්‍යන්තර අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ දින 434 ක් තිස්සේ රැඳී සිටී. නැවතුම්පොළේ මෙහෙයුම් ප්‍රධානියා ලෙස කටයුතු කරන්නේ මොහුය. රෝමන් දක්ෂයෙකි. ජාත්‍යන්තර අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ ඔහුට කළ නොහැකි දෙයක් නැත. ඇන්ටොන් ද රෝමන් සේම රුසියානු අජටාකාශගාමියෙකි. ඇන්ටොන් නිහඬ චරිතයකි. නමුත් ඇඟට නොදැනී විහිළු කරයි. අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ හදවත ඔහුය. ඇන්ටොන් සංවේදී කෙනෙකි. චිත්‍රපට බලද්දී දුක දැනුනොත්, ඔහු කඳුළු සලයි. අසාර්ථක විවාහයකින් හදවත පාරා ගත් ඇන්ටොන්, නිතරම තමන්ට අහිමි වූ දේ ගැන කතා කරයි.
චේයි ජපාන ජාතික ගගනගාමිනියකි. ඇගේ මව මියගියාය. මව මියයද්දී, චේයි අභ්‍යවකාශයේය. ඇයට අවසන් ගෞරව දැක්වීමට යෑමට චේයිට නොහැකි විය. චේයිට සිටියේ මව පමණි. දැන් ඇයට කවුරුවත් නැත. අභ්‍යවකාශ නැවතුම්පොළේ සිටින ඇය මවගේ වියෝව වෙනුවෙන් ශෝක වෙයි. චේයි, ක්‍රමාණුකූලව වැඩ කරන, සාධාරණ බුද්ධිමත් තැනැත්තියකි. පියෙට්‍රෝ ඉතාලි ගගනගාමියෙකි. ෂෝන් ඇමෙරිකන් ගගනගාමියෙකි. අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ සිටිද්දී ෂෝන් දෙවියන් ගැනත්, විශ්වය ගැනත් කල්පනා කරයි. විවාහක කාන්තාවක වන නෙල් බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික ගගනගාමිනියකි. ඇගේ සැමියා අයර්ලන්ත ඔවුන්ට අයත් පවුලේ ගොවිපොළේ ජීවත් වෙයි. රැකියාවට ඇති බැඳීම නිසා සැමියාගෙන් සහ පවුලේ අයගෙන් නෙල් දුරස් වී සිටී. ගගනගාමීන් හය දෙනාගේ එක පැය 24 ක් මුලු නවකතාවටම පාදක වෙයි. එම පැය 24 ඇතුළත අභ්‍යවකාශයේ සිටින එම ගගනගාමීන් හය දෙනා හිරු නැගීම් 16 ක් සහ හිරු බැසීම් 16 ක් නිරීක්ෂණය කරයි. පහළ පෘථිවිය නිහඬව සෙමින් භ්‍රමණය වනු ඔවුන් දකින්නේ අපූරු ආකාරයකටය.
විශ්වයේ අප සිටින්නේ කොතැනදැයි අපට සිහිපත් කරයි. ගගනගාමීන් පෘථිවියෙන් ඉහළ අභ්‍යවකාශයේ රැඳී සිටින්නේ පහළින් ඇති පෘථිවිය දකිමිනි. අප ග්‍රහලෝකය, තනි ආඛ්‍යාන රාමුවක් තුළ ස්ථානගත කරමින්, දේශසීමා සහ කාලසීමා පරයන පුද්ගල සබඳතා සහ මනුෂ්‍යත්වය ඉස්මතු කිරීමට සමන්තා හාවිගේ ‘ඕබිටර්’ නවකතාව සමත් වී තිබෙනවා. කුමන ජාතිය නියෝජනය කළත් මනුෂ්‍ය අප හැමෝම එකයි නේද? යනුවෙන් පාඨකයාට සිතන්න සැලැස්වීමට සමන්තා ඇගේ ‘ඕබිටර්’ නවකතාව හරහා සමත් වී තිබෙනවා යැයි ‘ඕබිටර්’ නවකතාව බුකර් සම්මානයට සුදුසු යැයි තෝරා ගත් බුකර් විනිසුරු මඩුල්ල හේතුපාඨ වශයෙන් පැහැදිලි කර තිබේ.
මහා බ්‍රිතාන්‍යයේ කෙන්ට් පළාතේ උපන් 49 හැවිරිදි සමන්තා හාවි ලේඛිකාවක පමණක් නොවෙයි. දක්ෂ මෙන් නිර්මාණශීලීව ලියන්නේ කෙසේදැයි උගන්වයි. බාත් ස්පා විශ්ව විද්‍යාලයේ, ‘නිර්මාණාත්මකව භාෂා භාවිතය’ පිළිබඳ ශාස්ත්‍රපති උපාධි පාඨමාලාව මෙහෙයවන්නේ ඇයයි. 2009 වසරේ දී, සමන්තා හාවි, ‘ද විල්ඩර්නස්’ The Wilderness නවකතාව එළිදැක්වූවාය. මෙය බෙටී ට්‍රෑස්ක් ත්‍යාගය Betty Trask Priz හිමිකර ගත් නවකතාවකි. ‘ඕල් ඊස් සොංග්’ All is Song, ‘ඩියර් තීෆ්’ Dear Thief සහ ‘ද වෙස්ටර්න් වින්ඩ්’ The Western Wind යන නවකතාවල කතුවරිය වන්නේ ද සමන්තාය. ඇගේ ප්‍රබන්ධ නොවන නවකතාවක් වන ‘ද ෂේප්ලස් අන්ඊස්: අ ඉයර් ඔෆ් ස්ලීපිං’ The Shapeless Unease: A Year of Sleeping සාහිත්‍ය විචාරක පැසැසුමට ලක් වී ඇත.
‘ඕබිටර්’ නවකතාව වෙනුවෙන් බුකර් සම්මානය හිමිවීමෙන් පසු ඇය මාධ්‍ය වෙත අදහස් දක්වමින් සතුට පළ කළාය. ‘ඕබිටර්’ නවකතාව පිටු 136 කින් සමන්විතය. එය ලොකු නවකතාවක් නොවෙයි. මේ අයුරින් අඩු පිටු ගණනක නවකතාවක් බුකර් සම්මානයට පාත්‍ර වූ දෙවැනි අවස්ථාව වන්නේ මෙය යැයි ද පැවැසෙයි. ‘අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළේ ගගනගාමීන් හය දෙනා බැගින් මාස හයෙන් හයට රැඳී සිටිනවා. ඒක ප්‍රබන්ධයක් නොවෙයි. අපේ ඇස් පනාපිට අපි ඒක දකිනවා. ඒ විතරක් නොවෙයි; සජීවීව එම ගගනගාමීන් මොනවද කරන්නේ පෘථිවියේ සිට නැරැඹීමටත් අපට පුළුවන්. ‘ඕබිටර්’ නවකතාව මම රචනා කළේ එසේ අභ්‍යවකාශ නැවැතුම්පොළෙන් ලැබෙන වීඩියෝ දසුන් නැරැඹීමෙන් ද පසුවයි. ‘ඔබ බුකර් සම්මානය ජයග්‍රහණය කළා. ඉතිං මොනවද ඔබට කියන්න තියෙන්නේ?’ යැයි බීබීසි පුවත් සේවය, සමන්තා හාවිගෙන් විමසුවේය. ‘බයික් එකක් මිලදී ගන්න මට ආසාවක් තියෙනවා. ඒ වගේමයි මට ජපානයට යන්නත් ආසාවක් තියෙනවා. මේ තෑගි මුදල මට ඒ සඳහා උදවු වේවි’ යැයි සමන්තා පිළිතුරු දුන්නාය.
බීබීසී ඇසුරිනි
